Қарағанды түтіні. Ауаның ластануына кім кінәлі және қандай шаралар қабылдануы қажет?

30 января 2023

 Соңғы күндері Қарағандыны қалың түтін басып қалды.  Қала тұрғындары әлеуметтік желілерде жай көзге көрінетін, біз тыныс алып жатқан  «ауаның» фото-бейнелерімен бөлісті.

Airkaz тәуелсіз қоғамдық мониторинг жүйесінің деректері бойынша PM2.5 шектен тыс асып кеткенін көрсетті.

Диаметрі 25 микрон немесе одан аз ұсақ «суспензия» бөлшектері,  Particulate Matter, PM немесе «PM2.5» ("пи-эм" деп оқылады) басқа аурулармен қатар, жүрек-қан тамырлары, тыныс алу және онкологиялық ауруларды тудырады.  Кішігірім мөлшеріне байланысты олар ауада ұзақ уақыт қалқып тұрады өкпеге оңай өтіп, қанға енеді.  PM2.5 бөлшектерінің мөлшері адам шашынан 30 есе кіші.

PM2.5 концентрациясы ауа сапасы мен оның адам денсаулығына зиянын бағалаудағы маңызды көрсеткіш болып табылады.  Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДCҰ) стандарттарына сәйкес PM2.5 орташа тәуліктік деңгейі куб метрге 25 микрограммнан аспауы керек.

Қарағандыда 19 қаңтар күні таңертең Бұқар жырау даңғылы мен Комиссаров көшелерінде орнатылған датчик 612 мкг/м3-ты көрсетті!  Кешке қарай көрсеткіш 320-ға дейін «төмендеді».

The World Air Quality Index халықаралық онлайн ауа мониторингі желісіне сәйкес, бұл күндері Қарағандының ауасы «денсаулыққа өте зиянды» (very unhealthy) және «қауіпті» (hazardous) деп сипатталды.  Көптеген елдерде осы деңгейлерде үкімет қалада «төтенше жағдай» жариялап, ашық ауада өткізілетін уақытты шектеп,  респираторларды пайдалануды ұсынады.  Мұндай көрсеткіштер тыныс алу мүшелерінің ауруымен және әсіресе астмамен ауыратын балалар мен ересектер үшін өте қауіпті ...

Ластаушы заттардың шығарындыларының көздері Қарағандыда, сондай-ақ Қазақстанның басқа да қалаларында үш негізгі топқа бөлінеді:

- өнеркәсіптік кәсіпорындар,

- автомобиль көлігі,

- жеке сектор.

Қарағандыда ауаға жылына 50-60 мың тонна ластаушы заттарды шығаратын 4000-нан астам шығарындылар көзі бар 750-ден астам кәсіпорындар бар.  Қаланың ластану деңгейінің жоғарылауын қалыптастыруда жетекші рөл атқаратын негізгі кәсіпорындардың қатарында: «Қарағанды Энергоцентр» ЖШС (оның ішінде, ЖЭО-1), «Eurasian Foods» АҚ, «БПИ-Астана» ЖШС, «Maker» ЖШС (Мэйкер), «Қарағанды құю зауыты» ЖШС, «Құрылысмет» ЖШС және т.б. Негізгі әсер органикалық отынның (көмірдің) жануы екенін айта кеткен жөн.

Автокөліктердің шығарындылары да ауа сапасына әсер етеді.  Қалада көлік саны артып келеді.  Оның үстіне дизельдік отынмен жүретін көліктердің үлесі артқан.  2020 жылы Қарағандыда 150 мыңға жуық автокөлік тіркелген.

Жеке секторды жылытудың қаладағы ауаның ластануына әсері барлық жерде байқалады (қала жеке сектордың қазандықтары мен тұрмыстық пештерінің шығарындыларымен қоршалған), сонымен бірге  тұрғын үйлердегі ауаның ластануына барынша үлес қосатын, Майқұдық, Пришахтинск және Кирзавод-1,2 ауданының жеке секторларының қазандықтары мен тұрмыстық пештерінен байқалады.

Жеке сектордың атмосфералық ауаның ластануына әсерін бағалау кезінде ескеретін тағы бір фактор - жеке үйлердегі жылыту пештері мұржаларының биіктігінің жеткіліксіздігі.  Сонымен, әкімшілік мекемелердің (мектептер, ауруханалар) және өнеркәсіптік кәсіпорындардың қазандықтарында құбырлардың биіктігі әлдеқайда жоғары, ал ЖЭО-да құбырлар 20-30 м.Табиғи ластаушы заттар жоғарғы қабаттарда таралып кетеді.

Отын дайындау мен халыққа өткізуге бақылаудың жоқтығы күрделі мәселе болып табылады.  Қарағандылықтар сапасыз, сертификаттық талаптарға сай келмейтін көмірді пайдаланады.  Тағы бір мәселе – ол «Апталық» қазандықтарын пайдалану. Көптеген қарағандылықтар бұл пеш қарапайым пештен әлдеқайда көп күйе бөледі деп есептейді.

Ластаушы заттардың шығарындыларынан басқа қаладағы ауа сапасына басқа факторлар да әсер етеді.  Ең алдымен, бұл метеорологиялық жағдайлар - ауа температурасы, жел және жауын-шашын.  Жаһандық климаттық факторлар да өзгеруде - қалыптасқан жел бағытының ығысуы, жел белсенділігінің төмендеуі, тынық күндер санының артуы және суспензияның бөлшектердің жиналуына ықпал ететін басқа да құбылыстар және т.б.

Не істеу қажет?

Осылайша, ластаушы көздердің үш тобы да Қарағандыдағы ауаның сапасына әсер етеді.  Ал экологиялық жағдайды жақсарту үшін үш салада да жұмыс істеуіміз керек.

Өкінішке орай, ауаның ластануы сияқты күрделі экологиялық мәселені шешудің жылдам және оңай жолдары жоқ! Бізге мемлекеттік деңгейде қаржыландырумен, бақылаумен байланысты мемлекеттік деңгейде жүйелі шешімдер керек!

Біріншіден, оперативтік ескерту жүйесі бар қалыпты, жоғары сапалы, сенімді және қолжетімді ауа сапасын бақылау жүйесі қажет.  Ол барлық мүдделі тараптарға - қарапайым тұрғындарға, бизнес өкілдеріне, ғалымдарға және, әрине, шешім қабылдайтын саясаткерлерге қажет.

Екіншіден, өлшенетін көрсеткіштермен, мерзімдерімен және іске асыру шараларын міндетті қаржыландыратын, қаланың ауасын жақсарту бағдарламасын әзірлеу қажет.  Иә, «Қарағанды облысының экологиялық мәселелерін кешенді шешудің 2020-2024 жылдарға арналған жол картасы» (Дорожная карта по комплексному решению экологических проблем Карагандинской области на 2020-2024 годы) бар. Бірақ бұл жеткіліксіз!

Үшіншіден, кәсіпорындардың шығарындыларына және табиғатты қорғау шараларының орындалуына мемлекеттік бақылауды күшейту!

Төртіншіден, халыққа сатылатын көмірдің сапасына бақылауды күшейту.  Айтпақшы, «лас» отынды пайдалану (көмір, мазут, отын және т.б.) біздің еліміздегі «отын кедейлігі» («топливной бедности» в нашей стране) көрсеткіштерінің бірі болып табылады!  Сондай-ақ, халықтың осал топтарын газ желілеріне қосуға қолдау көрсетудің мемлекеттік бағдарламаларын әзірлеп, іске асыру қажет.

Бесіншіден, қаланың қоғамдық көлік жүйесін жетілдіріп, баламалы көлік түрлерін дамыту қажет.

Біз тыныс алатын ауаның сапасы мемлекеттік органдардың саяси шешімдеріне ғана байланысты емес екенін де түсіну керек!  Ауаның таза болуына азаматтардың күнделікті өмірдегі әрекеттері де септігін тигізеді!

Әрқайсымыз қабылдай алатын қарапайым шешімдер:

- Белсенділік танытып, азаматтық танытыңыз!  Атмосфераның ластану проблемасын шешуді биліктен талап етіңіз, атап айтқанда, ауаның ластануына кімнің негізгі ықпал ететінін анықтау және жағдайды өзгерту бойынша ұсыныстар беру, тиісті шараларды әзірлеу және оларды облыстың жалпы іс-шаралар жоспарына енгізу, мысалы, облыс қалаларының, ең алдымен Қарағандының ауасын жақсартуға арналған дәл осындай бағдарлама.

- Ауа сапасына қоғамдық экологиялық мониторинг жүргізу.

- Экологиялық мәселелер бойынша шешім қабылдау процесіне қатысу.

- Үйге арналған қазандықты таңдауға тап болғандар үшін - экологиялық таза үлгісіне артықшылық беріңіз және «Апталық» қазандықтарды сатып алмаңыз.

- Мұндай қазандықты орнатқандар - оны балама қазандыққа ауыстыру туралы ойланыңыз, егер газ магистраліне қосылу мүмкіндігі болса - газбен жылытуға ауысыңыз.

- Көмір сатып алып, көмірдің сапасыз екенін байқағандар – тұтынушылар құқығын қорғау органдарына жалған көмір сататын жеткізушілерді тексеруді талап етіңіз!

Маңызды ақпарат!

Өткен жылдан бастап Қарағандыда орталық газды қосу үшін біржолғы әлеуметтік көмек көрсетіле бастады.(В Караганде начали предоставлять единовременную социальную помощь на подключение центрального газа). Газ жабдығын жеткізу мен орнатуға жұмсалған нақты шығындарға байланысты 100 АЕК-ке дейін (318 мың теңге) құрайды.  Газдандыруға біржолғы әлеуметтік көмек:

- жасы бойынша зейнеткерлер;

- мүгедектер, сондай-ақ мүгедек балалары бар отбасылар;

- көп балалы отбасылар;

- атаулы әлеуметтік көмек алушылар;

- басқа мемлекеттердің аумағындағы әскери қимылдардың ардагерлері;

- жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың қорғаншылары немесе қамқоршылары.